Klimatoloji ve Meteoroloji

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ

Klimatoloji ve Meteoroloji kitabı, atmosfer, hava, iklim ve atmosferik çevreye ilişkin bugünkü bilgilerimiz kapsamında, çağdaş meteoroloji ve klimatolojinin temellerini ve ileri konularını, coğrafya, klimatoloji, meteoroloji, hidroloji ve su kaynakları, biyoloji, ekoloji, halk sağlığı, fizik, oşinografi, deniz bilimleri, su ürünleri ve deniz teknolojileri, uygulamalı bilimler, mimarlık, şehir ve bölge planlaması ile meteoroloji, ziraat, orman, inşaat, jeoloji, hidrojeoloji ve çevre mühendisliği gibi bölümlerde okuyan lisans ve lisansüstü öğrencilerine ve bu alanlarda çalışan meslek sahiplerine, uzmanlara, akademisyen ve bilimcilere aktarmayı, bu bilgilerin üç boyutlu tartışılmasını, özümsenmesini, öğrenilmesini ve uygulanmasını sağlamayı hedefler.

Kitap, atmosfer, hava ve iklim, iklim fiziği, iklim dinamiği ve iklim değişikliği, hidroloji ve su kaynakları, hidroklimatoloji, Dünya ve Türkiye iklimleri, Yerküre sistemleri, coğrafi bilimler, atmosferik çevre, yer, çevre ve atmosfer bilimleri, vb. bilim alanları ve konuları ile klimatoloji ve meteorolojide sıklıkla gereksinim duyulan çeşitli uygulamalı ve özel konularla ilgilenen bilim alanlarından lisans ve lisansüstü öğrenci, uzman, teknik personel ve akademisyenler için geniş kapsamlı bir ders ve kaynak kitap olarak hazırlanmıştır.

Klimatoloji ve Meteoroloji kitabımın Birinci Basımı Eylül 2010’da, Güncellenmiş ve Genişletilmiş İkinci Basımı Eylül 2022’de yapılmış ve kitap kısa sürede tükenmiştir.

Kitabın elinizdeki 3. Basımında, 2022 baskısında gözden kaçmış olan az sayıdaki yazım hataları düzeltilerek, bazı bölümlerde bazı paragraflarda konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla çok küçük düzenlemeler yapıldı ve 10 şeklin güncellenen yeni siyah-beyaz çizimleri ilgili bölümlere eklendi.

Kitabın sayfa sayısını azaltarak maliyetini kısmen düşürmek amacıyla, Kaynaklar ve Dizin kitabın bu baskısından çıkarıldı. Ancak, okuyucu isterse Kaynaklar ve Dizin bölümlerine, kitabın sonuna eklenen QR kodunu okutarak ulaşabilir.

Klimatoloji ve Meteoroloji kitabımın Gözden Geçirilmiş Üçüncü Basımının en iyi biçimde yapılmasını sağlayan, Kriter Yayıncılığın değerli yöneticilerine, Sayın Ali Ergül’e, Sayın Numan Ergül’e ve tüm çalışanlarına çok teşekkür ederim. Ayrıca, kitabın bu baskısına eklenen bazı şekillerin yeniden çizimini yapan Uzman Coğrafyacı Sayın Aydın Gürhanlılar’a teşekkürü bir borç bilirim.

 

Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ

15 Eylül 2024, Çanakkale

İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Klimatoloji ve Meteoroloji kitabı, atmosfer, hava, iklim ve atmosferik çevreye ilişkin bugünkü bilgilerimiz kapsamında, çağdaş meteoroloji ve klimatolojinin temellerini ve ileri konularını, coğrafya, klimatoloji, meteoroloji, hidroloji ve su kaynakları, biyoloji, ekoloji, halk sağlığı, fizik, oseanografi, deniz bilimleri, su ürünleri ve deniz teknolojileri, uygulamalı bilimler, mimarlık, şehir ve bölge planlaması ile meteoroloji, ziraat, orman, inşaat, jeoloji, hidrojeoloji ve çevre mühendisliği gibi bölümlerde okuyan lisans ve lisansüstü öğrencilerine ve bu alanlarda çalışan meslek sahiplerine, uzmanlara, akademisyen ve bilimcilere aktarmayı, bu bilgilerin üç boyutlu tartışılmasını, özümsenmesini, öğrenilmesini ve uygulanmasını sağlamayı hedefler.

Atmosfer, hava ve iklim, iklim fiziği, iklim dinamiği ve iklim değişikliği, hidroloji ve su kaynakları, hidroklimatoloji, Dünya ve Türkiye iklimleri, Yerküre sistemleri, coğrafi bilimler, atmosferik çevre, yer, çevre ve atmosfer bilimleri, vb. bilim alanları ve konuları ile klimatoloji ve meteorolojide sıklıkla gereksinim duyulan çeşitli uygulamalı ve özel konularla ilgilenen bilim alanlarından lisans ve lisansüstü öğrenci, uzman, teknik personel ve akademisyenler için geniş kapsamlı bir ders ve kaynak kitap olarak hazırlamış olduğum Klimatoloji ve Meteoroloji kitabının Birinci Basımı Eylül 2010’da 2250 adet yapılmıştı. Kitabın birinci basımı 2017 yılında tükenmiş ve uzun bir süre aranan kitaplar arasında yer almış olmasına karşın, 2019 yılında büyük ölçüde tamamladığım halde kitabın güncellenmiş ve genişletilmiş ikinci basımını çeşitli özel nedenlerle 5 yıl gecikmeyle tamamlayabildim. Öte yandan, bu alanda ortaya çıkan boşluğu, Genel Klimatoloji: Atmosfer, Hava ve İklimin Temelleri başlıklı kitabımın sürekli güncellenen ve gözden geçirilerek yayımlanan baskıları büyük ölçüde kapattı.

Ağırlıklı olarak klimatoloji ve meteorolojinin temelleri ile bazı ileri özel ve uygulamalı konularını bütüncül bir yaklaşımla eksiksiz vermeyi amaçlayan Klimatoloji ve Meteoroloji kitabında, genel fizik, kimya ve istatistik bilgisi ile matematiksel çözümleme ya da hesaplama gerektiren bazı ileri klimatoloji ve meteoroloji konuları, 147 adet eşitlik ve 21 adet çözümlü örnek problem bulunmaktadır.

Kitabın elinizdeki 2. Basımında, klimatoloji, meteoroloji, atmosfer bilimleri, atmosferik çevre, iklim değişikliği ve değişkenliği alanlarındaki ana konularla ilişkili güncel gelişmeler ve önemli ilerlemeler, özellikle küresel veri kaynaklarındaki iyileştirmeler ve daha kolay erişim olanakları dikkate alınarak, aşağıda yalnızca başlıkları listelenen konu, bölüm, alt bölüm, seçilmiş okuma konuları, seçilmiş uygulamalı ve özel konular güncellenip geliştirilerek, genişletilerek ve/ ya da ilk kez yazılarak kitapta yer aldı.

Bu kapsamda, kitabın Güncellenmiş ve Genişletilmiş İkinci Basımında, Birinci Basıma kıyasla önemli değişiklik, güncelleme ve genişletme yapılan bölüm ve alt bölümler genel olarak aşağıda listelenenleri içerir:

“2.2 Atmosferin Bileşimi; 3.3.1 Fiziksel İklim Sistemi Düşüncesinin İlkeleri; 3.3.2 Fiziksel İklim Sisteminin Bileşenleri; 4.1.1.3 Presesyon; 6.5 Hava Sıcaklığı Verileri ve Betimleyici İstatistikleri; 6.6 Hava Sıcaklığını Gösterim Biçimleri; 12.2 Jet Akımları; 13.2.2 Dağ Meltemi ve Don Çanağı; 18.2 Bulut Türleri ve Sınıflandırılması; 21.6 Akdeniz Havzası’nda ve Türkiye’de Etkili Olan Hava Kütleleri; 23.4 Orta Enlem Siklonunun Yaşam Döngüsü; 24.1 Gökgürültülü Fırtınaların Oluşumu, Sınıflandırılması ve Evrimi; 24.3 Hortumların Oluşumu, Evrimi ve Etkileri; 24.5 Tropikal Siklonların Oluşumu, Evrimi, Etkileri ve Coğrafyası; 26.2.2 Coğrafi Etmenler; Seçilmiş Okuma Konusu (6): Kuraklık Göstergeleri ve İndisleri; 28.1 Yüzey Hava Haritaları; 28.2 Yüksek Atmosfer Standart Basınç Haritaları; 28.3 Hava Tahmin Raporları Nasıl Hazırlanır? 29.3 Buz Kristalleriyle İlişkili Atmosfer Optiği Olayları; 30.1 Başlıca Hava Kirleticileri; 30.5 Hava Kirliliğinin ve Asit Birikiminin Denetlenmesi ve Önlenmesi.”

Kitabın Birinci Basımında hiç bulunmayan ya da bazıları çok kısa olarak çeşitli alt bölüm ya da paragraflarda yer almış olan, Güncellenmiş ve Genişletilmiş İkinci Basımındaysa ilk kez yer alan ve kitaba eklenen yeni bölüm, alt bölüm ve Seçilmiş Okuma Konuları ile yeni Ek bölümler aşağıdakileri içerir:

“3.3.3 İklim Geribeslemeleri ve Zorlamaları; 3.3.4 İklim Değişikliği ve Fiziksel Bilim Temeli; Seçilmiş Okuma Konusu (1): Yıldızımız Güneş ve Güneş Sistemi; 24.1.2.1 Gökgürültülü fırtınalarda mikro patlama; 24.4 Türkiye’nin Hortum Klimatolojisi ve Gözlenen Değişmeler; Seçilmiş Okuma Konusu (5) – Tornado Oluşumu İçin Örnekler: Türkiye Hortumlarının Sinoptik Meteorolojik Oluşum Düzenekleri · Ankara Çubuk Hortumu ·  İzmir Çeşme-Alaçatı Hortumu; 25.1.6 Çok Değişkenli Kümeleme Çözümlemelerine Dayalı İklim Bölgeleri; 26.1 Yıllık Ortalama Yüzey Su Dengesinin Enlemsel Değişmeleri; 26.1.1 Genel Küresel Hidrolojik Denge; 26.1.2 Kurak Bölgede Hidrolojik Denge; 26.4.4 Spektral Kümeleme Yöntemiyle Belirlenen Yağış Bölgeleri; 30.2 Kum ve Toz Fırtınaları; Seçilmiş Okuma Konusu (7) – Türkiye’de Hava Kirliliği Ölçümleri: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı; Seçilmiş Okuma Konusu (8) – Sinoptik Meteorolojik SDS Olayına Türkiye’den Bir örnek: 12 Eylül 2020 Ankara – Polatlı Kum ve Toz Fırtınası; 31.4 İklim Değişikliği ve Sağlık Etkileri; Seçilmiş Okuma Konusu (9): İklim Değişikliği ve Dev Virüsler; Ek D –  Cisimlere Etkiyen Kuvvetler ve Maddenin Özellikleri; Ek E – Yerküre’nin Enerji Dengesi, Sera Etkisi ve Salım Sıcaklığının Fiziği.

Özetlemek gerekirse, Kitabın 2. Basımı, 9 ana konunun (8 konu + Uygulamalı ve Özel Konular) altında, 32 bölüm, 74 çizelge ve 382 şekil; 10 seçilmiş okuma konusu, 17 seçilmiş okuma konusu şekli ile 4 seçilmiş okuma konusu çizelgesi ile 21 çözümlü örnek problemin yanı sıra, Ekler Bölümünde 7 ek bölüm, 5 ek şekil ve 11 ek çizelge ile Kaynaklar ve Dizin bölümlerinden oluşur.

Klimatoloji ve Meteoroloji’nin Güncellenmiş ve Genişletilmiş İkinci Basımının en iyi biçimde yapılmasını sağlayan Kriter Yayınevi’nin değerli yöneticilerine, özellikle Sayın Numan Ergül’e ve tüm çalışanlarına çok teşekkür ederim.

 

 

Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ

20 Eylül 2022, Çanakkale

KISA İÇİNDEKİLER

1. Konu: Atmosfer, Hava ve İklimin İlkeleri

Birinci Bölüm: Meteoroloji ve Klimatolojiye Giriş

İkinci Bölüm: Yerküre Sistemi ve Atmosfer

Üçüncü Bölüm: Hava, İklim ve İklim Sisteminin İlkeleri

2. Konu: Güneş Işınımı ve Hava Sıcaklığı

Dördüncü Bölüm: Güneş ve Yer Işınımı

Seçilmiş Okuma Konusu (1): Yıldızımız Güneş ve Güneş Sistemi

Beşinci Bölüm: Yerküre’nin Enerji Dengesi ve Isınması

Altıncı Bölüm: Hava Sıcaklığını Denetleyen Etmenler ve Sıcaklığın Ölçülmesi

3. Konu: Hava Basıncı, Atmosfer Dolaşımı ve Rüzgârlar

Yedinci Bölüm: Hava Basıncı ve Ölçülmesi

Sekizinci Bölüm: Hava Hareketlerini Oluşturan Kuvvetler

Dokuzuncu Bölüm: Rüzgâr ve Ölçülmesi

Onuncu Bölüm: Yatay ve Dikey Hava Dolaşımı Desenleri

On Birinci Bölüm: Genel Atmosfer Dolaşımı

On İkinci Bölüm: Batı Rüzgârları ve Jet Akımları

Seçilmiş Okuma Konusu (2): El Niño-Güney Salınımı Olayı

On Üçüncü Bölüm: Bölgesel Ölçekli Dolaşım ve Yerel Rüzgârlar

4. Konu: Hidrolojik Döngü ve Hava Nemi

On Dördüncü Bölüm: Hidrolojik Döngü ve Klimatolojik Sonuçları

On Beşinci Bölüm: Havanın Doyması, Hava Nemi ve Türleri

5. Konu: Atmosferde Adyabatik Sıcaklık Değişmeleri, Kararlılık ve Kararsızlık

On Altıncı Bölüm: Adyabatik Sıcaklık Değişmeleri

On Yedinci Bölüm: Atmosferde Kararlılık–Kararsızlık ve Meteorolojik Sonuçları

Seçilmiş Okuma Konusu (3): Yüksek Atmosfer Gözlemleri İçin Kullanılan

Logaritmik Diyagramlar: Skew-T Log-P Diyagramı

6. Konu: Bulut, Sis ve Yağış Oluşumu

On Sekizinci Bölüm: Bulut Oluşumu ve Türleri

On Dokuzuncu Bölüm: Sis Oluşumu ve Türleri

Yirminci Bölüm: Yağış Oluşumu ve Türleri

7. Konu: Hava Kütleleri, Cepheler, Siklonlar ve Şiddetli Hava Olayları

Yirmi Birinci Bölüm: Hava Kütleleri, Oluşumları ve Sınıflandırılması

Yirmi İkinci Bölüm: Cepheler ve Tanımlayıcı Hava Olayları

Yirmi Üçüncü Bölüm: Orta Enlem Siklon ve Antisiklonları457

Seçilmiş Okuma Konusu (4): Bir Cephesel Alçak Basıncın 21-23 Ocak 2004’te

Çanakkale Yöresinden Geçişi Sırasında Gözlenen Hava Değişimleri

Yirmi Dördüncü Bölüm: Gökgürültülü Fırtınalar, Hortumlar ve Tropikal Siklonlar

Seçilmiş Okuma Konusu (5): Tornado Oluşumu İçin Örnekler

8. Konu: Dünya ve Türkiye İklimleri

Yirmi Beşinci Bölüm: Dünya ve Türkiye İklimlerinin Sınıflandırılması

Yirmi Altıncı Bölüm: Dünya’nın ve Türkiye’nin Yağış Klimatolojisi

Seçilmiş Okuma Konusu (6): Kuraklık Göstergeleri ve İndisleri

9. Seçilmiş Uygulamalı ve Özel Konular

Yirmi Yedinci Bölüm: Atmosfer Basıncının Deniz Düzeyine İndirgenmesi

Yirmi Sekizinci Bölüm: Sinoptik Hava Haritaları, Çizimi ve Çözümlemesi

Yirmi Dokuzuncu Bölüm: Atmosfer Optiği

Otuzuncu Bölüm: Hava Kirliliği ve Asit Yağışları

Seçilmiş Okuma Konusu (7): Türkiye’de Hava Kirliliği Ölçümleri:

Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı

Seçilmiş Okuma Konusu (8): Sinoptik Meteorolojik SDS Olayına Türkiye’den Bir Örnek:

12 Eylül 2020 Ankara – Polatlı Kum ve Toz Fırtınası

Otuzbirinci Bölüm: İklimsel Konfor ve İnsan Sağlığı

Seçilmiş Okuma Konusu (9): İklim Değişikliği ve Dev Virüsler

Otuz İkinci Bölüm: Yapay Yağış ve Bulut Tohumlama

Seçilmiş Okuma  Konusu  (10):  Türkiye’de  Bulut  Tohumlama  ve  Yapay  Yağış Uygulamaları

Ekler

EK A:    Bilimsel Sayı Ve İşaret Sistemi

EK B:    Uluslararası Bilimsel Ölçü Birimleri Sistemi

EK C:   Bazı Birim Dönüşümleri, Evrensel Sayılar Ve Nicelikler

EK D:   Cisimlere Etkiyen Kuvvetler Ve Maddenin Özellikleri

EK E:   Yerküre’nin Enerji Dengesi, Sera Etkisi Ve Salım Sıcaklığının Fiziği

EK F: Sinoptik Gözlem Kodlarının Açıklanması, İstasyon Modelleri Ve Hava Haritalarına İşlenmesi

EK G:   Elementlerin Listesi

Kaynaklar

Dizin

Daha geniş bilgi için tıklayın: KLİMATOLOJİ VE METEOROLOJİ